روستای شناخته شده دیروز و مظلوم واقع شده امروز

روستای شناخته شده دیروز و مظلوم واقع شده امروز

روستای خمس در حال حاضر 421 خانوار ساکن دارد اما چندین هزار خانوار در جای جای کشورمان از جمله استان های تهران، البرز، گیلان، قزوین  و ... ساکن هستند که علاقه و ارتباط خود را با روستای بزرگ خمس قطع نکرده و در رفت و آمد یا مقیم موقت هستند.

خمس در گذشته نه چندان دور به روستای 1000 خانوار (مین اولی)معروف بوده و در دهه شصت 734 خانوار ساکن دائم داشته است که به علت نبود شغل و درآمد کافی به شهر های دیگر مهاجرت کرده اند.

 وجود جاذبه های طبیعی ، کوههای استوار و سرسبز پیر و جوان ،مراتع و چمن زارهای وسیع ،مناظر و مزایای بکر و طبیعی روستای خمس ، مورد توجه مسافران و گردشگران داخلی و خارجی از قدیم تا به حال بوده و می باشد.همچنین از قدیم گردشگران منطقه گیلان را که برای بازدید و مسافرت به روستای عزیز و قهرمان پرورمان سفر می کردند به عنوان سوآدامی(SU ADAMI) نام برده می شدند که همین نشان دهنده سابقه طولانی گردشگری در روستای خمس  است.

از جاذبه های طبیعی خمس می توان به کربلایی حسن گوزه سی، سردول ، شکارگاه خیش کش دربندی و چرکه دربندی، ویجاران، ووخلی، گورگورقیه،آغ بلاغ، آش ییسن پلو، ملا نصیر بلاغی،باغ های سرسبز ماتان ، قره چیمن،چشمه ای،میزگو داغی،درندول،طوره ای ،بخشعلی دره سی، باللی قیه و غار موجود در آن ،دینی آغاجی، گنجعلی کویولی، اویسی،دیده ران و ... اشاره کرد.

از جاذبه های تاریخی می توان قارا پیر، اجاق شیخ یوسف ،پیر انبر ،چله خانه، مسجد علیای خمس و مسجد جامع خمس امامزاده میر زمان و آقا سید ابراهیم و چندین حسینیه تاریخی که در حال از بین رفتن هستند و روستاهای  زیر زمینی (دیا،ارمنی کندی،تیکیلی داش) را نام برد.

اگر دقت کرده باشیم در مسافرت به خمس می توان  در مسیر و به مقصد خمس از تمام اقلیم ها و طبیعت های مختلف خدادادی از جمله دشت،کویر،جنگل،دریا،کوه،ییلاق و قشلاق و ... دیدن  کرد و این موارد در یک سفر  چند روزه اتفاق می افتد و تجربه می شود و نیز در فصول بهار و پاییز در یک روز می توان چهار فصل را تجربه کرد که این خود بی نظیر است.

مردم روستای خمس صاحب فرهنگ و ادب خاص و منحصر بفرد خودشان هستند که نسبت به مذهب تشیع و امامان معصوم ارادت خالصانه و مودبانه دارند که در مراسم های عزاداری و سوگواری های خویش به نمایش می گذارند.مراسم روز تاسوعا و عاشورای حسینی روستای خمس منحصر به فرد و در خطه خلخال زبانزد می باشد که به جرات می توان گفت در هیچ کجا دیده نمی شود .

مراسم علم گردانی دهه اول ماه محرم و مراسم تاسوعا و عاشورا که تعزیه اسیری حضرت سجاد  علیه السلام و شمر لعین ،قطار زینب ،کجاوه ها ، جنازه حضرت قاسم و ... (مجموعه این چند مراسم نوعی تعزیه به حساب می آید) و  زنجیر زنی و سینه زنی  برگزار می شود گزیده ای از مراسم های  این ماه به شمار می آید.

روستای خمس از روستا های دارای فرهنگ غنی و علم و ادب خلخال می باشد که از آن می توان به زادگاه  مشاهیر و  معالم دینی و ادبی و اخلاق  چون ملا مرتضی سلطان الواعظین خمسی  مشهور به مهجور آذربایجان،ملا مظاهیر،ملا سالک و آقا کساغا ، شیخ یوسف و پورحسن و ... و خانواده های بزرگی مثل رزاقی ها ،نبوی ها، ترابی ها ،شکوری ها شهبازی ها و ... و اشخاص روشن فکری چون  غلام حسین عظیمی  ،جبار عباس زاده،،عزیز  اکملی  ،ابراهیم ملکی ،میرزا تراب رجبی و ... اشاره کرد.

از پیشینه های تاریخی خمس بزرگ به صورت مکتوب و جامع چیزی  در دسترس نمی باشد مگر در کتاب هایی چون خاطرات ناصر دفتر روایی که اشاره کوتاهی به خمس و و مشاهیر این روستا شده است.ولی تا آنجایی که از بزرگان و پیشنیان سینه به سینه نقل شده و شواهدی هم بر اثبات این گفته ها وجود دارد.برای مثال وجود چندین حسینیه و مکتبخانه از قدیم دال بر وجود و رونق علم و دانش و رواج مکتب تشیع و مبلغان و مدرسان مذهبی در گذشته می باشد، وبه تبع همین علم  و دانش و آگاهی بزرگان خمس در زمینه های سیاسی و فرهنگی در دو ران حساس تاریخ  در منطقه خلخال و حتی اطراف خلخال و گیلان فعالیت داشته اند.

از گذشتگان نقل شده که در دو دوره هفتاد عبا بدوش و هشتاد عبا بدوش در سالیان گذشته از مکتبخانه های خمس ملبس به لباس مقدس روحانیت شده اند...

وجود متون و اسناد باقی مانده دال بر این است که 90 درصد کلمات به صورت عربی املاء می شده و برخی از کلمات محاوره ای (سخنان روزمره مردم خمس)حتی افراد بیسواد عربی بوده است که نشان از فرهنگ علمی و مذهبی خمس در گذشته بوده و به همین دلیل به خمس عربستان می گفتند.

 با توجه به غلبه زبان و رسم الخط عربی و وجود مکتبخانه ها اهالی خمس بیشتر از کلمات و لغات عربی استفاده می کرده اند، نه اینکه خودشان عرب باشند و یا اینکه به برداشت بعضی افراد عرب ها  به آذربایجان آمده و بر روی روستاهای ما نام عربی گذاشته باشند این فقط و فقط دلیلش غلبه زبان عربی بوده است و در این مورد غلو بیشتر شده است.

بدین صورت که زبان رسمی فارسی بوده  ولی در محل کاربرد آنچنانی نداشته است و از سوی دیگر زبان مادری در خمس ترکی بوده ، اما زبان سواد و علم و مکتبخانه آمیخته به زبان قرآن و در نتیجه عربی بوده و زبان عربی غالب شده و بر گفتار و محاوره اهالی تاثیر گذاشته است.

نویسنده:آقای غلامعلی مهدی زاده

مشاهیر خمس

با سلام

از عزیزانی که می توانند ما را در تکمیل این اطلاعات یاری نمایند با دل و جان استقبال میکنیم و می توانند اطلاعات را برای ما بفرستند تا در وبلاگ منتشر شود.

جمعی از مشاهیر خمس  که به طور اختصار نامی از آنها برده می شود:

1. مرحوم ملا مرتضی سلطان الواعظین خمسی مشهور به مهجور آذربایجان
2. مرحوم میر علی اکبر نبوی
3. مرحوم حاج عبدالغنی رزاقی خمسی
4. مرحوم عظیمی و مرحوم محمد علی قربانی
5. پروفسور جعفر ترابی
6. آقای علی حسن شکوری
7. ملا مظاهیر
8. آقای مهندس داوود بدلی
9. شهید سیروس ترابی 
10. آقای مهندس حسنی
11. دکتر حجت سلیم زاده
12. دکتر وجه الله قربانی زاده
13. آقای حاج ید الله مظهری
14. دکتر کنعانی
15. خانم مهر انگیز مروتی
16. تعداد بسیاری از فرزندان خمس  اعم از دکتر، مهندس ویا کارشناس که در سطح کشور هستند.

_در گذشته تدبیر بزرگان خمس طوری بوده که خمس در جنگ ها و غارت های متعدد (به غیر از یکبار و آن هم با خیانت یک نفر )هیچگاه اشغال نشده است.

_خمس در گذشته بدلیل داشتن مکتب خانه قوی به روستای هفتاد عبا بدوش در خلخال معروف بوده و افراد بسیاری در این روستا از جمله خانواده های پره سر و پونل تحصیل کرده اند.

_دومین مدرسه در منطقه خلخال در خمس ساخته شده است که تاسیس آن در سال 1319 به نام مدرسه کورش خمس شروع به فعالیت نموده است.

(متاسفانه این بنای تاریخی با بی توجهی مسئولین در حال تخریب است و مدارکی که در این مدرسه بایگانی می شد نیز از بین رفته است)

_اولین بیمارستان (بیمارستان شیر خورشید)بعد از هرو آباد در منطقه خلخال در روستای خمس ساخته شده است.

بررسی هنر های چوبی ومفاهیم عددی گره چینی مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی روستای خمس(خلخال

بررسی هنر های چوبی ومفاهیم عددی گره چینی مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی روستای خمس(خلخال)

مقدمه

هنر اسلامی یکی از دوران‌های شکوهمند تاریخ هنر و یکی از ارزشمندترین دستاوردهای بشری در عرصه هنری به‌شمار می‌آید و شامل انواع متنوعی از هنرهای چوبی و مانند آن‌ها می باشد .یکی از ویژگی‌های تزئینی و ساختاری در معماری ایران استفاده از چوب بوده‌که با توجه به کمیت و کیفیت آثار موجود در یک منطقه به گونه‌های‌ مختلفی جلوه پیدا کرده تا جایی که در مباحث مربوط به معماری هر دوره،نقش چوب نیز مورد توجه بوده است.

هنر های چوبی که روزگاری به دلیل داشتن کاربرد از جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم برخوردار بوده و امروزه به سبب ورود تولیداتی که از تنوع و کاربری مناسب‌تری برخوردارند جایگاه خود را از دست داده‌اند.

نوشتار حاضر به بررسی هنر های چوبی ومفاهیم عددی گره چینی مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی(شکل 5) در روستای خمس از توابع شهرستان خلخال می پردازد. این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.ومربوط به دوره قاجار است.

شکل 1. تصویر نامه ثبت ملی مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی

تاریخچه بنای مسجد

بنای مسجد متعلق به دوره قاجار بوده و در سال1316 هجری قمری مطابق با 1275 خورشیدی توسط شخصی بنام" حاج عبد الغنی رزاقی "تعمیر و باز سازی گردید است. معماری مسجد و مناره ان توسط شخصی بنام کربلایی حسن انجام شده و نام وی بر روی کتیبه ای از جنس کاشی و به تاریخ 1316 بر روی بدنه مناره نصب شده است. کارهای چوبی مسجد از جمله پنجره ها ،درهاو منبر نیز توسط شخصی بنام استاد "اویس حمدالله زاده" صورت گرفته است. این صنعتگر و هنرمند از اهالی روستای خمس بوده است. بر روی بدنه منبر چوبی مسجد اشعاری به خط ملا ذوالفقار سالک خمسی به شرح زیر نوشته شده است.

حاج عبد الغنی بپاکی ذات مسجدی در خمس نموده بنا

آسمانش ز روی حیرت گفت تلک دالولدا

دروغ از شمیت اعدادی دین است      هر آنکس کاذب است از جاهلین است.

از او بالای منبر سخت بگرید         که منبر جایگاه صادقین است.

حاج عبد الغنی از اهالی روستای خمس بوده و به شغل تجارت اشتغال داشت.

شباک:

شباک واژه‌اى فارسى و ایرانى است که مشتقات آن در گوشى‌هاى گوناگون ایران فراوان شنیده مى‌شود. هواى متغیر ایران، آفتاب تند و روش، باد و طوفان، و گردباد و نیز عقاید خاص ملى و مذهبى ایجاب مى‌کرده است که ساختمان علاوه بر در و پنجره در وزن، پرده‌اى یا شباکى براى حفاظت درون بنا داشته باشد.

سطح مشبک که از دو فضاى پر و خالى تشکیل شده، به‌نحوى که از یک سو بتوان سوى دیگر آن‌را دید، شباک گفته مى‌شود. احداث این سطح به‌دلایل گوناگونى صورت مى‌گرفته از جمله: محدود کردن دید از بیرون به درون فضا، تأمین سایه، تأمین دید از یک فضا به بیرون به شکلى محدود، ایجاد سطحى محصورکننده اما مشبک که مانع عبور جریان هوا نباشد. شباک کاربرد گسترده‌اى داشته و با مصالح گوناگونى کاربرد دارد.در و پنجره های مسجد از چوب ساخته ‌شده است.

گره چینی هشت ضلعی

در اواسط و اواخر دوره صفوی، اشکال هندسی هشت ضلعی نیز به وفور دیده می شود. اکثر این آثار دارای کی شمسه کند و تند هشتپَر در وسط و معمولا اشکال 4 ضلعی و 3 وجهی در مجاورت آن وجود دارد. این عدد بر هشتمین مرحله سلوک تأ کید دارد. هشتمین مرحله سلوک مرحله قداست که در آن به روح توجه می شود و نیروهای روحی حضور میی‌ابند. صوفی در این مرحله تحت تأثیر صفات حسنه انسانی قرار می گیرد و آ نها را به دست م یآورد. صوفی در این مرحله به مقام جمع الجمع می رسد، یعنی بعد از توجه به روح، خالق و مخلوقات و ذات را همه، در وجود یگانه خداوند تبارک می بیند. در طراحی معماری، نخستین شکل برای انتقال از مربع به دایره هشت ضلعی است و این نکته در ساختن گنبدها اهمیت فراوانی دارد. رابطه عدد 8 یا عدد سعد )خجسته و مبارک) با بهشت در تمام اعصار ادامه یافته است. مسلمانان عقیده دارند که 7 دوزخ و 8 بهشت وجود دارد؛ زیرا رحمت خدا از غضبش پیشی گرفته است. این مفهوم را می توان در عنوان هشت بهشت دید که بارها در ادبیات فارسی به چشم می خورد. رسم تقسیم کردن باغ به 8 بخش در یکی از آثار بسیار مشهور ادبیات فارسی، گلستان سعدی، که به هشت باب تقسیم شده، وجود دارد. اساطیر اسلامی علاوه بر هشت بهشت، هشت فرشته حامل عرش الهی را به تصویر میک‌شد (شکل:2)

شکل:2- محقق در حال بررسی گره چینی درب شبستان مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی ،روستای خمس.(منبع مصطفی ملکی گلندوز)

ستاره ششپَر

دست های از اشکال هندسی نیز به صورت شش گوش منتظم نزدیک به طرح ستاره به عنوان قاب یا کادرهای تزیینی استفاده شده اند که تزیینات مختلف اعم از کتیبه های کاشی یا چوبی در داخل آ نها جای گرفته و تز یینات آن را برجسته تر کرده است.

آثار گر ه چینی ساخته شده بر اساس شکل هندسی ششپر از اوایل دوره صفوی مورد توجه زیادی قرار گرفت و در اواسط این دوره به اوج خود رسید. چنانچه می توان آن را از جمله اشکالی دانست که در حداکثر توجه بوده و در اماکن ارزشمند معنوی اجرا می شده است. شش ضلعی ها و شمسه های ششپَر کُند، می تواند چند مثلث را در برگیرد و در ضمن چند مثلث می تواند فضاهای خالی اطراف آن را پرُ کند.از نظر صوفیه در اثر جمع دو تضاد، یکی از مقامات تصوف حاصل می شود دو مثلث هنگامی  که مخالف هم قرار گیرند می توانند رئوس شش ضلعی را به وجود آورند که این نشانه اولین مقام و اولین مرتبه سلوک است. هنگامی که این شش ضلعی بسط پیدا نموده و کی شش ضلعی بزرگ به وجود می آید، نشانه مقام بعدی است و این تر یکب و تکرار بارها انجام م یشود و در هر مرحله نشانه مقام بعدی می شود. درست همانطور که اشکال هندسی به دلیل حرکت متصلی که در آ نها وجود دارد، هیچگاه توالی خود را از دست نمی دهند. لذا اهل عرفان با به دست آوردن هر مقام جدید، معرفت مقا م های قبلی را نیز با خود به همراه می برند.از دیدگاهی دیگر، آفرینش خلقت در 6 روز باعث منظم کردن هفته به 6 روزکاری و کی روز تعطیل شد. عدد 6 همچنین جایگاه والایی در آ یین زرتشت دارد. در این آ یین 6 دوره خلقت به 6 موجود برتر فرشت هگون، به نام امشاسبندان مرتب طاند. در این مورد نیز این ش شگانه روحانی با اهور ا مزدا، خدای خوبی کامل می شود که هفتمین و در عین حال موجود روحانی فراگیر و عالی است. از آنجا که آفرینش در 6 دوره رخ داده است، آ یین زرتشت 6 عید بزرگ دارد. ستاره 6 پرَ که از 2 مثلث در هم رفته، یکی به سوی بالا )جنبه های ایجابی و خوب زندگی( و دیگری به سوی پا یین )نماد جنبه مادی، شر و نابود یآور جهان( تشکیل می شود، به عالم کبیر اشاره دارد.

شکل:3- پنجره با طرح ستاره ششپر در طبقه دوم مسجد.(منبع مصطفی ملکی گلندوز)

شمسه شانزده پر

شانزده عدد پیمانة کامل و تمامیت است. همه کسانی که شیفته تر یکب و ضرب 4 عنصر و کلا 4 به عنوان عدد نظم زمان و مکان بود هاند، عدد 16 یعنی مجذور 4 را به کار برد هاند تا کمال را بیان کنند. چهار به نخستین نظم شناخته شده در جهان کاملاً مربوط است و این گونه به تحول از طبیعت به تمدن از طریق نظم دادن به کثرت آشفته تجلیات و تبدیل آ نها به اشکال ثابت اشاره میک‌ند. از شمسه شانزده پر درب ورودی مسجد عبد رزاق خمسی ودر درب چایخانه و دیگری درب ورودی شبستان استفاده شده است.(شکل 4)

در این میان احتمالا به سبب تناسب نقوش شمسه و ستار های با مفاهیمی چون اولوهیت خداوند، نور و آسمان که در عرفان و تصوف اسلامی از جایگاه ویژ های برخوردار است، نسبت به سایر نقوش، بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. در این میان مفاهیم و اسرار عرفانی و مذهبی نهفته در اعداد، در کنار نقوش هندسی و شمسه ها، بیش از پیش ویژگی کاربردی این نقوش را در مجموع های شیعی و ایرانی روشن می نماید. این نوع کاربرد نقوش هندسی را با توجه به اهداف متعالی و روحانی آن می توان هندسه عرفانی نامید. زیرا مطابق عرفان اسلامی کل خلقت خداوند نیز بر اساسی هندسی پایه ریزی شده است. بنابراین نقوش مزبور را می توان نماد عینی اصل حرکت از کثرت به وحدت محسوب نمود که در این میان اشکال هندسی شمسه وستاره با توجه به خصوصیات منحصر به فرد طراحی شان، بیش از دیگر نقوش، بیانگر این اصل می باشند. همچنین جدا از تفاسیر فوق درباره این نقوش چه درست وچه نادرست، دقت و زیبایی وسوا سگون های که در محاسبه و طراحی آ نها اعمال شده است، حس احترامی عمیق در انسان ایجاد کرده و نسل امروزی ما را به ریشه های مستحکم اجدادی ایرانی و اسلامی مان پیوند می دهد.

شکل  4:-قسمتی از درب وردی مسجد با طرح گره چینی شانزده پر.(منبع مصطفی ملکی گلندوز).

شکل5:نمای ورودی مسجد عبدالغنی رزاقی خمسی.(عکس. مصطفی ملکی گلندوز)

شکل6: کروکی و نقشه موجود بنامسجد عبدالغنی رزاقی خمسی.(منبع مصطفی ملکی گلندوز) 

منبع: وبسایت www.khalkhalim.com

مطالبی در مورد روستای خمس

با سلام 

 عزیزانی که این مطالب را مطالعه می کنند به حضورشان عرض می کنم که  مطالب درج شده در مورد خمس اطلاعات و مطالعات اینجانب صحابعلی مهدی زاده  می باشد که از منابع در دسترس به دست آمده است. 

بعضا شاید مطالب دقیق تر از این در دسترس عزیزان باشد که در صورت تمایل میتوانند منابع دقیق آن را به اینجانب اطلاع دهند تا بتوانیم مطالب غنی تری را در شناخت خمس بگنجانیم. 

تاریخچه خمس(khemes):                   

با توجه به وجود قبرستانهای باستانی متروکه (گورهای گبری) در نقاط مختلف خمس می توان آن را یک روستای بالای 2000 سال قدمت دانست،از این قبرستانها میتوان به ارمنی کندی- گور قبیری(دیای فعلی)-دیکلی داش و ... اشاره کرد.  

 خمس(khams): 

خمس در لغت به معنی پنج عربی است ،در کذشته به خاطر این که همه روستاها مورد غارت حمله وران قرار میگرفتند، وچپاول می شدند، بزرگان پنج ده( کلکیین(دیکلی داش) ، اویسی ، دیا(کامانایی) ، ارمنی کندی و دورد اولر ) تصمیم میگیرند در تپه ای کنار هم جمع شده و از حمله دیگران در امان باشند.  

بنابراین در تپه ای که هم اکنون در قله آن حرم آقا میرزمان(ع) بنا گردیده است،جمع شده اند که این مطلب با توجه به آثار موجوددر منطقه عقلانی تر است. 

 خمیس: 

خمیس یعنی لشکری که پنج فوج داشته باشد وآن مقدمه و قلب و میمنه و میسره و ساقه باشد، که این مطلب نیز صحت کلمه خمس را تایید می نماید.

 جمیس:

افرادی هستند معتقدند که روستا در سالیان دور به این اسم شناخته می شده است. 

جمیس به معنی شربت یا پمادی بوده که از ترکیب شیر اسب و چند عصاره گیاهی برای درمان بعضی از بیماریها از جمله برای آسم و سل کاربرد داشته وچون در این محل آن داروی سنتی تهیه می شده به این اسم معروف بوده ، که بنده در مورد رد یا تایید آن منبع دقیقی در دسترس ندارم.

چرا به خمس عربستان گویند؟ 

با توجه به این که در خمس زمانی مکتبخانه ای بوده و در سطح حوزه علمیه حال حاضر که در آنجا طلبه هایی تعلیم می دیدند،بنابراین روستای خمس به روستای هفتاد عبا بدوش معروف بوده و با توجه به این که به تعالیم دینی و مذهبی اهمیت خاصی می دادند و تعلیم و رواج علم عربی و کاربرد آن در خمس نسبت به روستاهای دیگر پیشی داشته است.